Czym jest dyscyplina i dlaczego wychowanie pozbawione dyscypliny okaże się nieskuteczne? Jak należy wprowadzać dyscyplinę w wychowaniu w oparciu o klasyczną etykę wychowawczą? O tym, jak i o roli autorytetu oraz sposobach dyscyplinowania dziecka, przeczytasz w dzisiejszym artykule!
Czym jest dyscyplina?
Dyscyplina, inaczej posłuszeństwo, to niezbędne narzędzie, przy pomocy którego formujemy charakter dziecka. Dyscyplina wymaga podporządkowania się woli rodzica bądź opiekuna. Należy jednak pamiętać, że dopiero mądre i roztropne formowanie dyscypliny może przynieść dobre owoce w postaci rozwoju cnót dziecka oraz ukształtowania się jego prawego charakteru. Dyscyplina nie jest celem samym w sobie, ale środkiem do osiągania celów wyższych – narzędziem, dzięki któremu rodzic wspomaga rozwój moralny dziecka.
Dyscyplinując dziecko, powinno się przede wszystkim dążyć do ugruntowania jego własnych przekonań, odnoszących się do napomnień wydawanych przez opiekunów. Bezrefleksyjne dyscyplinowanie dziecka, oparte jedynie na władzy rodzicielskiej, a nie na rozmowie, sprawi, że dziecko polecenia wykonywać będzie jedynie z konieczności – bez przekonania o dobru, które wypływa z posłuszeństwa rodzicom czy wychowawcom. Wypełnianie przez dziecko poleceń bez zrozumienia, dlaczego warto je wypełnić, jedynie dla samego zaspokojenia „zachcianki” rodzica, może doprowadzić do wykształcenia się w dziecku niewłaściwej uległości. Mamy tu oczywiście na myśli polecenia inne niż te, w których chodzi o bezpośrednie bezpieczeństwo dziecka, albo prośby, które już zostały przedyskutowane z dzieckiem, a potem zostają już tylko ponawiane. W tych wypadkach możemy wymagać od dziecka bezdyskusyjnego podporządkowania się woli rodzica.
Dyscyplinowanie może wydawać się prostą sztuką, jednak w rzeczywistości jest zupełnie inaczej. Od sposobu, w jaki wydamy polecenie zależy bardzo wiele. Mądra dyscyplina może przynieść wspaniałe owoce, a nierozumna – wręcz przeciwnie. Dlatego właśnie dyscyplinowanie dziecka wymaga od rodzica ogromnej mądrości, roztropności, a nawet ostrożności – wydawane polecenia często trzeba przemyśleć, właściwie sformułować.
Dyscyplina nie jest celem samym w sobie, ale środkiem do osiągania celów wyższych – narzędziem, dzięki któremu rodzic wspomaga rozwój moralny dziecka.
Dyscyplina niezbędnym narzędziem wychowawczym
Wielu współczesnych pedagogów promuje wychowywanie dzieci, czy też uczniów w szkołach, unikając wprowadzania dyscypliny. Wiara w skuteczność metod wychowawczych, które odrzucają dyscyplinę, jest błędnym przekonaniem, którego tragiczne konsekwencje można obserwować u tych jednostek społecznych, które hołdują anarchii i popularnemu stwierdzeniu róbta, co chceta. Rozsądek i mądrość życiowa podpowiadają, że dzieci pozostawione same sobie, łatwo gubią się w dorosłym życiu.
Rozsądna dyscyplina
Podstawą rozsądnej dyscypliny jest dobra relacja na linii rodzic-dziecko. Tylko ten rodzic, który wykształcił silną, trwałą i opartą na zaufaniu więź z własnym dzieckiem, będzie w stanie wykształcić w swoim dziecku właściwie rozumianą cnotę posłuszeństwa. Roztropna dyscyplina to stawianie właściwych wymagań – wymagań dostosowanych do czasu miejsca i okoliczności. Roztropna dyscyplina to także świadomość konieczności „dotarcia” do dziecka na poziomie intelektualnym. Jak już wspomniano wyżej, nie sztuką jest kazać coś zrobić, sztuką jest pomóc dziecku zrozumieć, dlaczego warto postąpić tak, a nie inaczej.
Nie sztuką jest kazać coś zrobić, sztuką jest pomóc dziecku zrozumieć, dlaczego warto postąpić tak, a nie inaczej.
Dyscyplina a autorytet rodzica
Jak już wspomnieliśmy, roztropne korzystanie z narzędzia wychowawczego, jakim jest dyscyplina, niesie konieczność stworzenia dobrej relacji z dzieckiem. Nie da się właściwie dyscyplinować dziecka bez zbudowania właściwie rozumianej więzi rodzic-dziecko. Więź ta nie powinna jednak przypominać relacji koleżeńskiej. Powinna raczej, zachowując swoje cechy bezwzględnej miłości, zrozumienia i ciepła rodzicielskiego, odzwierciedlać klarowną hierarchię – to dziecko słucha poleceń rodzica, a nie na odwrót.
Aby osiągnąć ten cel, konieczne jest zbudowanie właściwego autorytetu. Im bardziej dziecko uważa rodzica za swój autorytet, tym bardziej będzie ceniło sobie jego zdanie i chętniej będzie wypełniało jego polecenia. Warto też wspomnieć o tym, że nie da się rozwinąć w dziecku danej cechy czy cnoty, jeśli sam rodzic jej sobą nie reprezentuje. Na przykład: nie nauczysz dziecka rozsądnego korzystania ze smartfona, jeśli sam spędzasz przed ekranem długie godziny, surfując po Internecie.
Jak dyscyplinować dziecko?
Aby dyscyplinowanie dziecka było bardziej skuteczne, należy zadbać o stworzenie pięknej, spójnej codzienności. Na nic się zda wydawanie poleceń „od wielkiego dzwonu” i stawianie wymagań od święta. Mądry rodzic stawia wymagania jakby zawczasu, unikając sytuacji, w których trudno odwrócić nieakceptowalne zachowanie dziecka. Dodajmy, że łatwiej jest zapobiegać złu, niż odwracać jego skutki. Tym samym, rodzice powinni starać się w codzienności kształtować cnoty swoich dzieci poprzez uczenie ich prostych rzeczy. Zacznij od uczenia dziecka sprzątania zabawek, gdy skończy się nimi bawić, aby za jakiś czas uczyć je sprzątania całego pokoju.
Spójna codzienność to także troska rodzica o zachowanie stabilności emocjonalnej, a przynajmniej nie ukazywanie skrajnych emocji w obecności dzieci. Pamiętajmy o tym, że dobry autorytet cechuje stabilność emocjonalną, łagodność i stanowczość. Nie chodzi tu o duszenie w sobie trudnych emocji, których w rodzicielstwie nie brakuje. Chodzi raczej o to, aby nie pozwolić sobie na wybuch emocjonalny w obecności dziecka. Wystarczy jedynie zaznaczać jakie emocje nam towarzyszą, zachowując przy tym względnie stały nastrój – przyjaźń połączoną ze stanowczością.
Co nam to da? W konsekwencji dziecko nie będzie wykorzystywało naszych gorszych lub lepszych dni, aby coś sobie „wywalczyć”. Oczywiście, zachowanie stabilności emocjonalnej jest trudne do osiągnięcia i nie zawsze możliwe, ale warto mierzyć wysoko. Wtedy, gdy nasz stan psychiczny może sprzyjać wylewności w okazywaniu skrajnie chwiejnych stanów emocjonalnych, poprośmy o pomoc w opiece nad dziećmi. Nie zostawajmy sami z dziećmi. Jeśli to niemożliwe, przed zbliżającym się wybuchem emocji, wyjdźmy do innego pomieszczenia, uspokójmy się, aby powrócić do dziecka w lepszej kondycji.
Wydawanie poleceń
Wydając każde polecenie, dążymy do przekonania dziecka, że należy postępować tak, a nie inaczej. Każde polecenie stanie się efektywne dopiero wtedy, gdy wychowanek sam przekona się do argumentów rodzica. Istnieją trzy sposoby wydawania poleceń: skoncentrowany na dialogu, władzy i błaganiu (Zalewski 2018: 66-70). Przyjrzyjmy się im bliżej.
Polecenia oparte na dialogu
Dłuższa forma wydawania poleceń, skoncentrowana na racjonalnych argumentach. Rodzic, wydając polecenia, odnosi się do łatwo mierzalnych i racjonalnych argumentów, a unika skupiania się na swojej władzy w hierarchii rodzic-dziecko. Rodzic wchodzi z dzieckiem w dialog, dopuszcza dłuższe wymiany zdań na dany temat. Polecenie wydane według metody dialogu, jest łagodne jeśli chodzi o dobór słów i okazywanie zabarwienia emocjonalnego rodzica. Mimo swej łagodności, polecenie zawsze stawia wymagania względem wychowanka.
Polecenia oparte na władzy
Jeśli dialog nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, rodzice mogą skorzystać z drugiego, silniejszego sposobu wydawania poleceń. Polecenia wydawane władczym tonem koncentrują się na konkretnych żądaniach. Rodzic zwracający się do dziecka w tym tonie, nie dopuszcza dłuższych form wymiany zdań, a jedynie wyraża swoje pragnienie, dodając do niego opcjonalne uzasadnienie.
Należy przy tym pamiętać, że władczy ton wydawania poleceń powinno się stosować dopiero wówczas, gdy inne formy perswazji nie przyniosą oczekiwanych efektów. Dopiero gdy przedyskutujemy z dzieckiem pewne sprawy, a ono nie przestrzega ustalonych zasad, możemy stanowczo wyrazić polecenie tonem nieznoszącym sprzeciwu. Warto również dodać, że władcze wydawanie poleceń należy (a nawet trzeba!) stosować w sytuacjach realnego zagrożenia dziecka oraz wtedy, gdy dochodzi do łamania ogólnych zasad moralnych i reguł danego domu.
Polecenia oparte na błaganiu
Najbardziej nieskuteczny sposób wydawania poleceń. Stosowany przez rodziców, którzy poddali się na drodze respektowania określonych praw. Polecenia oparte na błaganiu zdradzają rozchwianie emocjonalne rodzica, często odzwierciedlają rodzicielską kapitulację w formie załamania, frustracji, czy rozczarowania i zniecierpliwienia. To właśnie przez pokazanie swoich emocji, rodzic bardzo wiele „traci” w oczach dziecka. Okazuje swoją słabość i niestabilność emocjonalną, przez co osłabia swój rodzicielski autorytet. Takiego sposobu wydawania poleceń należy unikać. Jest on nieskuteczny, a także może przynieść sporo szkód.
Podsumowując, kształtowanie w dziecku cnoty posłuszeństwa jest niezbędnym procesem wychowawczym. Należy jednak mądrze i roztropnie korzystać z from dyscyplinowania dzieci. Omawiany temat jest niezwykle szeroki, a ten artykuł opisuje jedynie ułamek rzeczywistości. W kolejnych artykułach postaramy się opowiedzieć o zasadach stosowania kar i nagród, bez których właściwie rozumiana dyscyplina korzysta wtedy, gdy to konieczne.
Bibliografia
Zalewski, D. Rozumna Dyscyplina. Lublin, 2018